biedt mooie, nieuwe mogelijkheden

Hester CarvalhoLeestijd 7 minuten

December was een topmaand voor de liefhebber van live-concerten. Binnen enkele weken waren er optredens te zien van Dua Lipa, Keaton Henson, Yungblud, Gorillaz, Liam Gallagher en The Streets. ‘Streaming concerten’ waren het, dat wel, thuis te bekijken op de computer: virtuele liveshows waarin je toch het zweet kon zien druipen, en blote tenen uit kapotte sokken zag steken.

Wervelend was popdiva Dua Lipa, betoverend de schuwe Keaton Henson, prettig chaotisch The Streets, Gorillaz was feestelijk. Toch waren er struikelblokken, zoals: zong Dua Lipa echt? En: hoe kon het dat Liam Gallagher ineens zo zuiver klonk?

En toen was daar vorige week de online versie van EurosonicNoorderslag (ESNS) in Groningen, dat elk jaar zowel een festival als conferentie biedt. Tegen alle verwachtingen in werden de digitale onderdelen van het festival (conferentie, Eurosonic met Europese bands en Noorderslag met Nederlandse acts) een succes. De digitale weergave, waarbij je soepel kon switchen tussen optredens, suggereerde een festivalgevoel, en wat je gemist had van deze pop-bonanza kon je later rustig terugkijken. Er waren, zoals directeur Dago Houben zegt, „meer toeschouwers dan normaal gesproken in Groningen aanwezig zijn” (zie kader).

Na afloop was de stemming uitbundig. Wordt streaming de toekomst van het liveconcert? Zullen we optredens en zelfs festivals voortaan op een laptop ondergaan, of in ieder geval deels?

Het was een lichtpuntje in een donker jaar. De vraag is hoe het zal zijn als het normale leven zich straks herstelt. Heeft de livestream ook dan bestaansrecht?

De livestream is snel volwassen geworden. Het vorig jaar nog prille medium ontwikkelde zich als gevolg van het gedwongen thuisblijven: iedereen die binnen zat, wilde vermaakt worden. Eind november keken vijf miljoen mensen naar popzangeres Dua Lipa die met een grote troupe dansers al zingend door verschillende ruimtes zwierde, in een roze decor met ‘Studio 54’-uitstraling. Er werd gekeken naar zanger Rufus Wainwright die livestreamde vanuit zijn woonkamer in Long Island, New York, naar de Nederlandse groep Di-rect op bijzondere locaties, of naar Michelle David & the Gospel Sessions vanuit Paradiso, Amsterdam.https://www.youtube-nocookie.com/embed/57bNHupO3MU?feature=oembed

Tijdens de conferentie van EurosonicNoorderslag waren ook de debatten, gevoerd via Zoom, online te volgen. Bij ‘Streaming is here to stay, or isn’t it?’, werd gepraat door een internationaal gezelschap van managers en concertorganisatoren, waaronder Lieke Timmermans van TivoliVredenburg, Ide Koffeman (Down The Rabbit Hole) en Phil Middleton van het Engelse streamingbedrijf Driift Live.Lees ook Ook online geeft piekfijn Noorderslag een festivalgevoel

Ze zien voordelen aan de livestream. Zo raakt de livestream nooit uitverkocht. Er zijn bovendien voordelen voor het milieu (minder vliegen over de aardbol), persoonlijk (de dj hoeft niet meer tweehonderd dagen per jaar van huis te zijn) of financieel (een kaartje voor Dua Lipa kostte vijftien euro, dat betekende een totale opbrengst van 75 miljoen euro, in één avond). Het medium is „gunstig voor artiesten met podiumvrees”, merkte een van de panelleden op.

‘Streaming zal een een aanvulling blijken op het live aanbod. Het vervangt niets’

Dat laatste gold voor kluizenaar Keaton Henson, die zijn pijnlijke bekentenismuziek het liefst uitvoert in zijn eentje thuis. Zo ging het afgelopen december: Keaton spelend alleen, zich niet bewust van de aanwezigheid van enkele duizenden digitale toeschouwers.

Het streamingconcert kent verschillende categorieën, blijkt in het debat. Er is het ‘thuisconcert’ van de artiest die in zijn kamer een camera opstelt en enkele nummers speelt. Er is het gefilmde liveconcert, waarbij een artiest of band een optreden geeft in een lege zaal, dat rechtstreeks wordt uitgezonden via een livestream.

Nick Cave, bijvoorbeeld, zat afgelopen zomer een concert in zijn eentje achter de piano, midden in de lege ‘balzaal’ van Alexandra Palace in Londen. Zijn spel en voordracht waren geladen, de gouden zegelringen en gezwollen aderen langs zijn slapen zichtbaar vanuit de huiskamer. De reacties waren zo enthousiast, dat er een dvd en filmrelease van dit Idiot Prayer gepland staan.https://www.youtube-nocookie.com/embed/6lWJjvc07oU?feature=oembed

Billie Eilish

Of de artiest creëert een andersoortige productie, met livemuziek als een van de onderdelen, zoals Billie Eilish, Dua Lipa en Gorillaz deden. Zij verrasten omdat ze dingen deden die live niet kunnen. Dankzij XR-animatie (‘extended reality’, een combinatie van gefilmd beeld en animatie) zong tienerster Billie Eilish per nummer in een andere omgeving. Ze wandelde door oerwouden, zweefde tussen de planeten, en werd belaagd door een beeldvullende spin. Ondertussen werd de muziek duidelijk live gespeeld, de liedjes klonken anders dan op haar album. Er was interactie met het publiek via Zoom: bij een van de nummers was er een muur van meezingende gezichten. Eilish’ conversaties met haar broer/ medemuzikant Finneas, tussen de nummers door, en haar opmerkingen tegen het publiek, droegen bij aan het idee van een live-ervaring.

Volgens de deskundigen bij het panel op EurosonicNoorderslag zijn de aanloopkosten van een streamingconcert hoog: door de technische voorzieningen om te streamen, door de bijzondere locatie die gehuurd wordt, de filmploeg en, eventueel, de extra animaties of special effects. Daarom kosten kaarten voor de grootschaliger streamingconcerten zo’n 15 of 20 euro. Het gevolg van die prijzen, zei Lieke Timmermans, marketingmanager van TivoliVredenburg, is dat dat soort streamingproducties voor beginnende artiesten of voor Nederlandse artiesten (met een kleiner bereik), moeilijk te realiseren zijn.

De prijzen worden gelegitimeerd door een specifiek kenmerk van het streamingconcert: de eenmaligheid. Toeschouwers kopen een kaartje voor een show op een afgesproken tijdstip, en die is daarna niet meer te zien. Dat is een kentering: tot een jaar geleden was het publiek gewend om liveregistraties gratis te zien – dankzij het aanbod van livebeelden op Youtube en Instagram. Door de lockdown is die houding veranderd: een live-opname kreeg weer financiële waarde.

Zo lijkt het streamingconcert op een gewoon concert: je moet op tijd zijn, en je kunt niet achteraf terugkijken. Dit heeft twee gevolgen: de artiest krijgt inkomsten, en het publiek krijgt behalve exclusiviteit ook ‘gemeenschappelijkheid’.

Het ‘gemeenschapsgevoel’ is wellicht de voornaamste waarde van het streamingconcert, werd bij het debat op Eurosonic benadrukt. Mensen betalen voor een gedeelde ervaring: op hetzelfde moment te kijken en luisteren naar een geliefde muzikant. Het idee dat je met zijn allen iets bijzonders meemaakt, als lid van een gemeenschap van aficionados, is een van de kicks van de livestream.

Die gelijktijdigheid geldt ook voor de artiest, die live, op dat ene moment iets aan het creëren is.

Misleid

Soms wordt het publiek misleid. Het concert van Liam Gallagher, ooit bekend als zanger van de groep Oasis, had plaats op een platte boot, varend op de Theems. Het optreden was op 5 december te zien. Drones en een helikopter zorgden voor fraaie panorama’s, maar hier waren onzekere factoren uitgeschakeld: regen en storm en vooral Gallagher zelf, al bijna dertig jaar beroemd om zijn valse zangpartijen. Het optreden bleek een week tevoren opgenomen en in de tussentijd nauwkeurig gladgestreken, totdat Liam klonk als zijn brave broertje Noel.

Daarmee bedroog hij niet alleen het publiek, hij verloochende ook de essentie van een liveconcert: het risico. Bij ieder optreden is er de mogelijkheid van verkeerd inzetten, valse noten of ruzie tussen de bandleden.

Daarom was het optreden van Gorillaz een streaming hoogtepunt. De groep die zich als een van de eersten, in 1998, presenteerde als een groep fictieve cartoon-personages, combineerde het optreden met animatie. Terwijl de stripfiguren vrijpostig door het beeld banjerden, spanden muzikanten en zanger Damon Albarn zich in om de arrangementen van hun nieuwste nummers recht te doen. Ze maakten nu en dan een vergissing. Er werd gedanst en gesprongen. Het publiek werd niet gemist, ze waren elkáárs publiek. 

Een week na het ESNS-festival zegt Ide Koffeman, directeur van festival Down The Rabbit Hole, over de telefoon, dat je niet te streng moet zijn over de kwestie ‘hoe live is live?’. Het optreden van Dua Lipa, waar de zang niet altijd even live was, had volgens hem een ‘Wizard Of Oz’-achtige stijl: de zangeres verplaatste zich, omringd door dansers en muzikanten, door ruimten en sferen. „Het was totaaltheater. Dan maakt het me niet uit of alles ook werkelijk op dat moment werd gecreëerd. Van mij mag een enkele zangpartij tevoren opgenomen zijn.”

‘Bij streaming is het belangrijk dat de artiest via de camera contact maakt met de toeschouwers thuis’

Na het succes van ESNS werd gesproken over de mogelijkheden van een hybride: concerten zowel live gespeeld voor publiek, als gestreamd, zodat ook de thuisblijvers kunnen meekijken. Koffeman, die afgelopen zomer experimenteerde met een reeks livestreams in Ziggo Dome, had hier geen ‘eureka-gevoel’ bij. „De artiest moet kiezen op wie hij zich richt. Bij streaming is het belangrijk dat de artiest via de camera contact maakt met de toeschouwers thuis, en dat lukt niet als er tegelijkertijd een zaal vol mensen voor hem staat.”

Een van de geslaagde streamingconcerten noemt hij dat van De Staat. „Zanger Torre Florim betrok de afwezige kijkers bij zijn optreden, door ze te laten meezingen via Zoom, bijvoorbeeld. Dat werkt goed.”

Koffeman vindt dat streaming andere mogelijkheden heeft dan een concert. „Het biedt een wezenlijk andere ervaring. Je kunt met Billie Eilish wandelen door een uitgesponnen videoclip, terwijl ze ook nog live zingt. Het is geen concert, en zo moet je het ook niet noemen. Ik denk dat streamingconcerten een op zichzelf staand medium worden.”

Artiesten kunnen een specifieke toepassing bedenken voor streaming shows. „Bijvoorbeeld om aandacht te vestigen op een aanstaande tour. Door een interessant streamingconcert, raken mensen geïnteresseerd in je optredens.” Lees ook ‘Online theater is een totaal nieuwe vorm van expressie’

Ook Phil Middleton, van Driift Live dat onder meer Idiot Prayer van Nick Cave produceerde, meent dat het ‘echte’ concert, en de werkelijke gemeenschappelijkheid in de toekomst toch zal winnen. „Streaming is een nieuw format, dat complementair kan zijn. Maar het kan niet het echte concert doen vergeten.”

Koffeman, vooruitkijkend naar een post-covidtijdperk, stelt: „Streaming zal een een aanvulling blijken op het live aanbod. Het vervangt niets.”

Streams: 29/1 The Cinematic Orchestra; 31/1 Blackpink; 25/4 Björk. Allemaal via Songkick.com. 30/1 Caro Emerald, via caroemerald.com. Idiot Prayer van Nick Cave is na de lockdown in de bioscopen te zien.

De artiest, Karsu: ‘Ik was geconcentreerder dan normaal’

De Turks-Nederlandse zangeres Karsu gaf afgelopen zondag haar eerste streamingconcert, met haar band, op het podium van De Doelen in Rotterdam. Het was een prachtig optreden (vier sterren in Trouw). Karsu zat achter de piano, met haar rug naar de lege zaal. „Ik dacht: laten we het dan ook maar helemaal anders doen”, zegt ze.

„Normaal zit ik met mijn rug naar mijn muzikanten, en zie ik ze vanuit mijn ooghoeken. Nu keek ik ze recht aan.”

Ze vond het moeilijk dat er geen publiek was, meer dan ze had gedacht. „Ik had het onderschat. Het was zo stil tussen de nummers door. Op dat moment besefte ik eens te meer hoezeer ik het normale leven mis. Het deed pijn.”

Tijdens het optreden was ze zich bewust van de camera. „Wel vijf camera’s, waren er. Ik bedacht me dat ik via de camera mijn publiek kon bereiken. Daar kijk ik dan woest in, had ik me voorgenomen. En dat deed ik.”

Deze manier van spelen had ook een voordeel, zegt ze. „Ik ben nog nooit zo tevreden geweest na een optreden. Niet één fout maakte ik. Ik was erg geconcentreerd, eigenlijk meer dan bij een normaal concert. Die concentratie wil ik vasthouden, na de lockdown.”

Voor haar optreden had Karsu zich laten opmaken en ze droeg een flonkerende paillettenjurk in rood en blauw. „Eerst dacht ik dat ik in het zwart moest, het is tenslotte een moeilijke tijd. Maar daar was ik snel vanaf. Ik ga als mezelf, dacht ik, ik wil er feestelijk uitzien.”

De organisator, Dago Houben, ESNS: ‘Het duurt wel even voordat live weer de kern is’

Dago Houben, directeur van EurosonicNoorderslag, en zijn team besloten afgelopen november dat hun festival, begin januari, digitaal zou worden. Elk jaar probeert EurosonicNoorderslag nieuw Europees talent onder de aandacht te brengen. De op het festival aanwezige programmeurs kunnen de acts boeken voor hun concerten of festivals. „Of dat nu ook gelukt is, is ongewis, gezien de pandemie.”

Het aantal toeschouwers van de online-ESNS wil hij niet noemen, omdat het „niet voorbij is als het festival voorbij is”. Er wordt nog steeds gekeken. „Maar we hebben meer mensen mogen begroeten dan we in Groningen kwijt hadden gekund. Een veelvoud daarvan. En de mensen keken ook langer dan we verwacht hadden.” (Het festival trok vorig jaar 41.500 bezoekers).

Hij kreeg veel mails met lof. Collega’s van buitenlandse festivals vragen nu om raad. „Ze hebben vragen over de kosten, over de techniek, over dingen als regie en brandbreedte. Vergelijkbare festivals als SXSW (Amerika) en The Great Escape (Engeland) zoeken nu ook naar digitale oplossingen.”

Houben benadrukt dat ESNS de ambitie heeft om een aantal digitale elementen te behouden. „De komende jaren zullen in teken staan van wederopbouw. ‘Live’ wordt weer de kern. Maar het zal even duren voordat we weer op niveau zijn, in aantallen en capaciteit. Tot die tijd is een ‘hybride’ vorm een prachtige uitkomst.”

Wat kan beter? „Een chatfunctie erbij, zodat kijkers onderling kunnen communiceren.”

Nieuwsbrief NRC Cultuurgids

Wat moet je deze week zien, horen of luisteren? Onze redacteuren recenseren en tippen